İkamet izni nedir?
İkamet izni, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu kapsamında yabancıların Türkiye’deki kalışlarını yasallaştırması ve belirli haklardan faydalanması için almaları gereken izindir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 19. maddesi ikamet izni için bir düzenleme getirmiştir:
“MADDE 19 – (1) Türkiye’de, vizenin veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden ya da doksan günden fazla kalacak yabancıların ikamet izni almaları zorunludur. İkamet izni, altı ay içinde kullanılmaya başlanmadığında geçerliliğini kaybeder.”
Bu bağlamda vize süresinden veya muafiyetin tanıdığı süreden ya da 90 günden fazla Türkiye’de kalacak olan yabancılar için ikamet izni şartı getirilmiştir. Yabancılar ikamet izni için yasal olarak bulundukları ülkedeki Türkiye konsolosluklarına başvurmak durumundadırlar.
İkamet izninden muafiyet nedir?
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 20. maddesi ikamet izninden muaf olan yabancıları sıralamıştır.
“İkamet izninden muafiyet
MADDE 20 – (1) Aşağıda sayılan yabancılar ikamet izninden muaf tutulurlar:
a) Doksan güne kadar vizeyle veya vizeden muaf olarak gelenler, vize süresi veya vize muafiyeti süresince
b) Vatansız Kişi Kimlik Belgesi sahibi olanlar
c) Türkiye’de görevli diplomasi ve konsolosluk memurları
ç) Türkiye’de görevli diplomasi ve konsolosluk memurlarının ailelerinden Dışişleri Bakanlığınca bildirilenler
d) Uluslararası kuruluşların Türkiye’deki temsilciliklerinde çalışan ve statüleri anlaşmalarla belirlenmiş olanlar
e) Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu anlaşmalarla ikamet izninden muaf tutulanlar.
f) 5901 sayılı Kanunun 28 inci maddesi kapsamında olanlar
g) 76 ncı ve 83 üncü maddelerin birinci fıkraları kapsamında belge sahibi olanlar
(2) Birinci fıkranın (c), (ç), (d) ve (e) bentlerinde belirtilen yabancılara, şekil ve içeriği Bakanlık ve Dışişleri Bakanlığınca birlikte belirlenen belge tanzim edilir. Bu yabancılar, ikamet izninden muafiyet sağlayan durumları sona erdikten sonra da Türkiye’de kalmaya devam edeceklerse, en geç on gün içinde ikamet izni almak üzere valiliklere başvurmakla yükümlüdür.”
Bu bağlamda vatansızlar, 90 güne kadar vizeyle veya vize muafiyetiyle gelenler, Türkiye’de görevli konsolosluk ve diplomasi memurları ve Dışişleri Bakanlığı’na bildirilen aile üyeleri, uluslararası kuruluşların Türkiye’de çalışan temsilcileri, ikamet izninden muaf olanlar, çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişiler, uluslararası koruma kimliği başvuru sahipleri ve uluslararası koruma kapsamındaki kişiler ikamet izninden muaftır.
İkamet izni nasıl uzatılır?
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 24. maddesi uyarınca ikamet izinleri valiliklerce uzatılmaktadır. Uzatma başvuruları, ikamet izni süresinin dolmasına altmış gün kalmasından itibaren ve her koşulda ikamet izni süresi dolmadan önce valiliklere yapılır. İkamet iznini uzatma başvurusunda bulunanlara, harca tabi olmayan bir belge verilir. Bu yabancılar, ikamet izni süreleri sona ermiş olsa dahi haklarında karar verilinceye kadar bu belgeyle Türkiye’de ikamet edebilir. Uzatılan ikamet süresi yasal sürelerin bitim tarihinden itibaren başlatılmaktadır.
İkamet izni türleri nelerdir?
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 30. maddesi uyarınca ikamet izinleri türleri 6 ana başlığa ayrılmaktadır:
“İkamet izni çeşitleri
MADDE 30 – (1) İkamet izni çeşitleri şunlardır:
a) Kısa dönem ikamet izni
b) Aile ikamet izni
c) Öğrenci ikamet izni
ç) Uzun dönem ikamet izni
d) İnsani ikamet izni
e) İnsan ticareti mağduru ikamet izni”
KISA DÖNEM İKAMET İZNİ
Kısa dönem ikamet izni her defasında en fazla birer yıllık sürelerle verilen ikamet iznidir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 31, 32 ve 33. maddelerinde düzenlenmiştir.
Kısa Dönem İkamet İzni alabilecekler
- Bilimsel araştırma amacıyla gelecekler (her defasında en fazla 2 yıl)
- Türkiye’de taşınmaz malı bulunanlar (her defasında en fazla 2 yıl)
- Ticari bağlantı veya iş kuracaklar (her defasında en fazla 2 yıl)
- Hizmet içi eğitim programlarına katılacaklar (her defasında en fazla 2 yıl)
- Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu anlaşmalar ya da öğrenci değişim programları çerçevesinde eğitim veya benzeri amaçlarla gelecekler (her defasında en fazla 2 yıl)
- Turizm amaçlı kalacaklar (her defasında en fazla 2 yıl)
- Kamu sağlığına tehdit olarak nitelendirilen hastalıklardan birini taşımamak kaydıyla tedavi görecekler (her defasında en fazla 2 yıl)
- Adli veya idari makamların talep veya kararına bağlı olarak Türkiye’de kalması gerekenler (her defasında en fazla 2 yıl)
- Aile ikamet izninden kısa dönem ikamet iznine geçenler (her defasında en fazla 2 yıl)
- Türkçe öğrenme kurslarına katılacaklar (her defasında en fazla 2 yıl) (en fazla 2 kere verilir.)
- Kamu kurumları aracılığıyla Türkiye’de eğitim, araştırma, staj ve kurslara katılacaklar (her defasında en fazla 2 yıl)
- Türkiye’de yükseköğrenimini tamamlayanlardan mezuniyet tarihinden itibaren altı ay içinde müracaat edenler (bir defaya mahsus 1 yıl)
- Türkiye’de çalışmayan ancak Cumhurbaşkanınca belirlenecek kapsam ve tutarda yatırım yapacaklar ile bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu (en fazla 5 yıl)
- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşları (En fazla 5 yıllık)
Kısa Dönem İkamet İzni Şartları
- YUKK 31. maddenin birinci fıkrasında sayılan gerekçelerden biri veya birkaçını ileri sürerek talepte bulunmak ve bu talebiyle ilgili bilgi ve belgeleri ibraz etmek
- Türkiye’ye girişin yasak olmaması
- Genel sağlık ve güvenlik standartlarına uygun barınma şartlarına sahip olmak
- İstenilmesi hâlinde, vatandaşı olduğu veya yasal olarak ikamet ettiği ülkenin yetkili makamları tarafından düzenlenmiş adli sicil kaydını gösteren belgeyi sunmak
- Türkiye’de kalacağı adres bilgilerini vermek
Kısa Dönem İkamet İzni İptali
- Aranan şartlardan birinin veya birkaçının yerine getirilmemesi veya ortadan kalkması
- İkamet izninin, veriliş amacı dışında kullanıldığının belirlenmesi
- Hakkında geçerli sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı bulunması
- Zorunlu kamu hizmeti, görev, eğitim veya sağlık nedenleri haricinde son bir yıl içinde toplamda yüz yirmi günden fazla süreyle yurt dışında kalınması
AİLE İKAMET İZNİ
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 34, 35, 36 ve 37. maddelerinde düzenlenmiştir.
Aile İkamet İzni alabilecekler
Türk vatandaşlarının, çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişilerin veya ikamet izinlerinden birine sahip olan yabancılar ile mültecilerin ve ikincil koruma statüsü sahiplerinin
- Yabancı eşine
- Kendisinin veya eşinin ergin olmayan yabancı çocuğuna
- Kendisinin veya eşinin bağımlı yabancı çocuğuna
- Her defasında üç yılı aşmayacak şekilde aile ikamet izni verilebilir.
- Aile ikamet izninin süresi hiçbir şekilde destekleyicinin ikamet izni süresini aşamaz.
- Birden fazla eş varsa sadece biri için izin alınabilir. Diğer eşlerden doğma çocuklar da ikamet izni alabilir.
- Türkiye dışında çocuk üzerinde ortak velayet varsa çocuk izin o velinin de muvafakati gerekir.
- Öğrenci ikamet iznine gerek kalmaksızın 18 yaşına kadar ilk ve ortaöğretim hakkı doğar.
- En az 3 yıl aile ikamet izniyle Türkiye’de kalmış 18 yaşını tamamlayanlar talep halinde bunu kısa dönem ikamet iznine çevirebilir.
- Boşanma hâlinde, Türk vatandaşıyla evli yabancıya, en az üç yıl aile ikamet izniyle kalmış olmak kaydıyla kısa dönem ikamet izni verilebilir. Ancak yabancı eşin, aile içi şiddet gerekçesiyle mağdur olduğu ilgili mahkeme kararıyla sabit ise, üç yıllık süre şartı aranmaz.
- Destekleyicinin ölümü hâlinde, bu kişiye bağlı aile ikamet izniyle kalanlara, süre şartı aranmadan kısa dönem ikamet izni verilebilir.
Aile İkamet İzni Şartları
Destekleyicide:
- Toplam geliri asgari ücretten az olamaz. Ailedeki fert başına düşen gelir asgari ücretin 3’te biri kadar olmak zorunda.
- Ailenin nüfusuna göre, genel sağlık ve güvenlik standartlarına uygun barınma şartlarına sahip olmak ve tüm aile fertlerini kapsayan sağlık sigortası yaptırmış olmak.
- Son 5 yıl içinde aile düzenini bozan suçtan hüküm giymemek.
- Türkiye’de en az 1 yıl ikamet izniyle kalmak. (Bilimsel araştırma amaçlı ikamet izni ya da çalışma izni bulunanlar, çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişiler veya Türk vatandaşlarıyla evli olan yabancılar hakkında bu şart aranmamaktadır.)
Aile bireylerinde:
- YUKK m. 34’teki kişilerden olduğunu kanıtlar bilgi ve belgeleri ibraz etmek.
- YUKK m. 34’teki kişilerle beraber yaşadığını ve yaşama niyeti olduğunu ortaya koymak
- Anlaşmalı evli olmamak
- Her eş için 18 yaşını doldurmuş olmak
- Türkiye’ye girişi yasak olmamak.
Aile İkamet İzni İptali
- Şartların oluşmaması
- Şartlar ortadan kalktıktan sonra kısa dönem oturma izni verilmemesi
- Hakkında sınır dışı ve giriş yasağının bulunması
- İznin amacı dışında kullanılması
Anlaşmalı evlilik yolu ile ikamet izni alma
Günümüzde vatandaşlık veya oturma izni alabilmek için kişiler muvazaalı yani asıl iradeyi gizlemek için evlilikler gerçekleştirmektedir. Kanun bu evliliklerin saptanması halinde ikamet izni başvurusunu reddetmektedir.
Anlaşmalı evlilik yoluyla alınan ve sonradan iptal edilen ikamet izinleri, öngörülen ikamet izin sürelerinin toplanmasında hesaba katılmamaktadır.
ÖĞRENCİ İKAMET İZNİ NASIL ALINIR?
Uluslararası örgütlerin ve akreditasyon kurumlarının yaptıkları sözleşmeler uyarınca dünyada öğrenciler farklı ülkelere eğitim amacıyla gitmektedirler. Gelen öğrencinin bu bağlamda ikamet izni olması bazı haklardan yararlanabilmesi açısından da önemlidir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 38, 39, 40 ve 41. maddelerinde düzenlenmiştir.
Öğrenci İkamet İzni alabilecekler
- Türkiye’de bir yükseköğretim kurumunda ön lisans, lisans, yüksek lisans ya da doktora öğrenimi görecek yabancılara öğrenci ikamet izni verilir.
- Bakımı ve masrafları gerçek veya tüzel kişi tarafından üstlenilen ilk ve orta derecede öğrenim görecek yabancılara, velilerinin veya yasal temsilcilerinin muvafakatiyle öğrenimleri süresince birer yıllık sürelerle öğrenci ikamet izni verilebilir ve uzatılabilir.
- Öğrenci ikamet izni, öğrencinin anne ve babası ile diğer yakınlarına, ikamet izni alma konusunda hiçbir hak sağlamaz.
- Öğrenim süresi bir yıldan kısa ise öğrenci ikamet izni süresi öğrenim süresini aşamaz.
- Kamu kurum ve kuruluşları aracılığıyla gelerek Türkiye’de öğrenim görecek yabancılara, öğrenim süresince ikamet izni verilebilir.
Öğrenci İkamet İzni Şartları
- Öğrenci olduğuna dair belge ibraz etmek
- Türkiye’ye girişi yasak olmamak
- Türkiye’de kalacağı adresi vermek
Öğrenci İkamet İzni İptali
- Şartların mevcut olmaması
- Sınır dışı kararı olması veya ülkeden yasaklanması
- İznin veriliş amacının dışında kullanılması
- Öğrenimin sürdürülemeyeceği konusunda kanıtların ortaya çıkması
Öğrenci ikamet izni olanların çalışma izni
Çalışma izni almak kaydıyla çalışabilirler. Ancak, ön lisans ve lisans öğrencileri için çalışma hakkı, ilk yıldan sonra başlar.
UZUN DÖNEM İKAMET İZNİ NASIL ALINIR?
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 42, 43, 44 ve 45. maddelerinde düzenlenmiştir.
Uzun Dönem İkamet İzni alabilecekler
- Türkiye’de kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izniyle kalmış olan ya da Bakanlığın belirlediği şartlara uyan yabancılara, Bakanlığın onayıyla valilikler tarafından süresiz ikamet izni verilir.
- Mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü sahipleri ile insani ikamet izni sahiplerine ve geçici koruma sağlananlara, uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanınmaz.
Uzun Dönem İkamet İzni Şartları
- Kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izniyle Türkiye’de kalmış olmak
- Son üç yıl içinde sosyal yardım almamış olmak
- Kendisi veya varsa ailesinin geçimini sağlayacak yeterli ve düzenli gelir kaynağına sahip olmak
- Geçerli sağlık sigortasına sahip olmak
- Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından tehdit oluşturmamak (Bakanlığın belirlediği şartlar gerçekleşmişse ve uzun ikamet izni verilmişse bu hariç diğer şartlar aranmaz.)
Uzun dönem ikamet iznine sahip olanların hakları ve yükümlülükleri
- Askerlik yapma yükümlülüğü
- Seçme ve seçilme
- Kamu görevlerine girme
- Muaf olarak araç ithal etme
- Özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında ilgili mevzuat hükümlerine tabi olmak şartıyla, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanırlar.
Uzun Dönem İkamet İzninin İptali
- Yabancının, kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi tehdit oluşturması
- Sağlık, eğitim ve ülkesindeki zorunlu kamu hizmeti dışında bir nedenle kesintisiz bir yıldan fazla süreyle Türkiye dışında bulunması
İNSANİ İKAMET İZNİ NASIL ALINIR?
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 46 ve 47. maddelerinde düzenlenmiştir.
İnsani İkamet İzni alınabilecek durumlar
- Çocuğun yüksek yararı söz konusu olduğunda
- Haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alındığı hâlde, yabancıların Türkiye’den çıkışları yaptırılamadığında ya da Türkiye’den ayrılmaları makul veya mümkün görülmediğinde
- Yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınmadığında
- Kabul edilemez başvuru, geri çekme veya sınır dışı kararına karşı yargı yoluna başvurulduğunda
- Başvuru sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince
- Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancıların, ikamet izni verilmesine engel teşkil eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmadığında
- Olağanüstü durumlarda insani ikamet iznine başvurulabilmektedir.
Mağdurun güvenliği, sağlığı veya özel durumu nedeniyle en fazla altışar aylık sürelerle uzatılabilir. Ancak, bu süreler hiçbir şekilde toplam üç yılı geçemez.
İnsani İkamet İzni Şartları
- İnsan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe duyulan yabancılara, yaşadıklarının etkisinden kurtulabilmeleri ve yetkililerle iş birliği yapıp yapmayacaklarına karar verebilmeleri amacıyla valiliklerce otuz gün süreli ikamet izni verilir.
- İzni alanlar iznin verildiği tarihten itibaren 20 iş günü içinde ikametgâh adresini kaydettirmek zorundadır.
İnsani İkamet İzni İptali
- İnsan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe bulunan yabancıların, kendi girişimleriyle suçun failleriyle yeniden bağ kurduklarının belirlendiği durumlarda ikamet izinleri iptal edilir.
İNSAN TİCARETİ MAĞDURU İKAMET İZNİ
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 48. maddesi uyarınca insan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe duyulan yabancılara, yaşadıklarının etkisinden kurtulabilmeleri ve yetkililerle iş birliği yapıp yapmayacaklarına karar verebilmeleri amacıyla valiliklerce otuz gün süreli ikamet izni verilebilmektedir.
İnsan Ticari Mağduru İkamet İzninin Uzatılması
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 49. maddesi uyarınca iyileşme ve düşünme süresi tanımak amacıyla verilen ikamet izni, mağdurun güvenliği, sağlığı veya özel durumu nedeniyle en fazla altışar aylık sürelerle uzatılabilmektedir. Ancak, bu süreler hiçbir şekilde toplam üç yılı geçememektedir.
İnsan Ticari Mağduru İkamet İzninin İptali
İnsan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe bulunan yabancıların, kendi girişimleriyle suçun failleriyle yeniden bağ kurduklarının belirlendiği durumlarda ikamet izinleri iptal edilebilmektedir.