Memnu Hakların İadesi Nelerdir? Belirli hakları kullanmaktan yoksun bırakılmak nelerdir? Bu yazımızda bu sorular ayrıntılı bir şekilde cevaplandırılacaktır.
Ceza mahkumiyeti en önemli temel hak olan özgürlük hakkının istisnalarından biridir. Ceza hukukunda mahkumiyet, bir mahkeme tarafından verilen ve bir kişiyi bir suçtan suçlu ilan eden kararı ifade eder. Mahkeme önünde delillerin tartışılmasını, kovuşturma ve savunmayı içeren yasal bir sürecin nihai sonucudur.
Ceza mahkumiyeti ile sanık hükümlü sıfatını alır ve kişi belki de ömrü boyunca üzerinde etkilerini taşıyacağı bir mahkeme kararı almış olur. Özgürlük hakkının kısıtlanmasından başka hükümlü Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesinde düzenlenen bazı haklardan da mahrum olmaktadır:
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma
Madde 53
1. Kişi, kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak;
a. Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten,
b. Seçme ve seçilme ehliyetinden
c. Velayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan,
d. Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan,
e. Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten
yoksun bırakılır.
2. Kişi, işlemiş bulunduğu suç dolayısıyla mahkûm olduğu hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz.
3. Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezası infaz edilen ya da koşullu salıverilen hükümlünün kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkileri açısından yukarıdaki fıkralar hükümleri uygulanmaz. Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezası infaz edilen ya da koşullu salıverilen hükümlü hakkında birinci fıkranın (e) bendinde söz konusu edilen hak yoksunluğunun uygulanmamasına karar verilebilir.
4. Kısa süreli hapis cezası ertelenmiş veya fiili işlediği sırada on sekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz.
5. Birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla hapis cezasına mahkûmiyet halinde, ayrıca, cezanın infazından sonra işlemek üzere, hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Bu hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla sadece adlî para cezasına mahkûmiyet halinde, hükümde belirtilen gün sayısının yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Hükmün kesinleşmesiyle icraya konan yasaklama ile ilgili süre, adlî para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlar.
6. Belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçtan mahkûmiyet halinde, üç aydan az ve üç yıldan fazla olmamak üzere, bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya da sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebilir. Yasaklama ve geri alma hükmün kesinleşmesiyle yürürlüğe girer ve süre, cezanın tümüyle infazından itibaren işlemeye başlar.
Bu bağlamda hükümlü mahkum olduğu süre zarfında 53. maddenin 1. fıkrasında yer alan haklardan mahrum kalmaktadır. Yine bu hakların kullanımı konusunda istisnalar 53. maddenin diğer fıkralarında açıkça belirtilmektedir.
Memnu hakların iadesi nedir?
Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesinde sayılan haklardan mahrum kalan hükümlü ceza infazının bitmesiyle yani mahkeme kararında verilen ceza süresinin bitiminden itibaren tekrar bu haklarına kavuşmaktadır. Ancak özel kanunlarda sayılan bazı haklardan hala mahrum olabilmektedir. Örneğin hükümlü ceza infazının bitmesine rağmen 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48/A-5 hükmü dolayısıyla tekrardan devlet memuru olamamaktadır:
“Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak.”
Devlet memuru olamamak gibi kişi özel kanunlarca yasaklanmış olduğu bazı hakları Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesindeki hakları hükmün infazından sonra tekrar kazanamamaktadır. Bu hakların tekrar kazanabilmesi için kişinin memnu hakların iadesini mahkemeden istemesi gerekmektedir.
Memnu hakların iadesi şartları nelerdir?
Memnu hakların iadesi 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesinde düzenlenmektedir:
Madde 13/A
1) 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu dışındaki kanunların belli bir suçtan dolayı veya belli bir cezaya mahkûmiyete bağladığı hak yoksunluklarının giderilebilmesi için, yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilebilir. Bunun için; Türk Ceza Kanunu’nun 53 üncü maddesinin beşinci ve altıncı fıkraları saklı kalmak kaydıyla,
a) Mahkûm olunan cezanın infazının tamamlandığı tarihten itibaren üç yıllık bir sürenin geçmiş olması,
b) Kişinin bu süre zarfında yeni bir suç işlememiş olması ve hayatını iyi halli olarak sürdürdüğü hususunda mahkemede bir kanaat oluşması,
gerekir.
2) Mahkûm olunan cezanın infazına genel af veya etkin pişmanlık dışında başka bir hukukî nedenle son verilmiş olması halinde, yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilebilmesi için, hükmün kesinleştiği tarihten itibaren beş yıl geçmesi gerekir. Ancak, bu süre kişinin mahkûm olduğu hapis cezasına üç yıl eklenmek suretiyle bulunacak süreden az olamaz.
3) Yasaklanmış hakların geri verilmesi için, hükümlünün veya vekilinin talebi üzerine, hükmü veren mahkemenin veya hükümlünün ikametgâhının bulunduğu yerdeki aynı derecedeki mahkemenin karar vermesi gerekir.
4) Mahkeme bu husustaki kararını, dosya üzerinde inceleme yaparak ya da Cumhuriyet savcısını ve hükümlüyü dinlemek suretiyle verebilir.
5) Yasaklanmış hakların geri verilmesi talebi üzerine mahkemenin verdiği karara karşı, hükümle ilgili olarak Ceza Muhakemesi Kanununda öngörülen kanun yoluna başvurulabilir.
6) Yasaklanmış hakların geri verilmesine ilişkin karar, kesinleşmesi halinde, adlî sicil arşivine kaydedilir.
7) Yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna başvurulması nedeniyle oluşan bütün masraflar hükümlü tarafından karşılanır.
Memnu hakların iade edilebilmesi için 13/A maddesinin birinci fıkrasında belirtilen şartlar aranmaktadır. Bu bağlamda memnu hakların iadesi için aranan şartlar:
1. İnfazın tamamlanmasından itibaren 3 yıl geçmeli
2. 3 yıllık süre zarfında suç işlenmemiş olmalı
3. Mahkeme karşısında kişinin artık iyi halli bir hayat sürdüreceğini kanıtlaması
gerekmektedir. Bu şartlar sağlandığı takdirde kişi, memnu hakların iadesini mahkemeden isteyip özel kanunlar uyarınca hükümlü olması sebebiyle mahrum kaldığı haklarını tekrar talep edebilmektedir.
Önemli not: Mahkumiyetin bitmesi ve üstünden 3 yıl geçmesi en önemli ve karıştırılan detaylardan biridir. Burada mahkumiyetten kasıt hükmün tamamının infaz edilmesidir. Bu infaz süresinin içine denetimli serbestlik gibi kurumlar da girmektedir. Kişinin 8 yıllık infaz süresi içinde 3 yılını denetimli serbestlik içinde geçirmesi de bu süreye dahildir. Yani kişi 5 yıllık cezaevi infazından sonra memnu hakların iadesini talep edememektedir. Denetimli serbestlikteki infazını da tamamlamalıdır.
Memnu hakların iadesi kararı için yetkili ve görevli mahkeme
Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesinin 3. fıkrası memnu hakların iadesi için başvurulacak mahkemeyi 2 şekilde düzenlemiştir:
1. Kişi hakkında hükmü veren mahkeme
2. Kişinin ikametgahının bulunduğu yerdeki aynı dereceli mahkeme
Eski hükümlü bu iki mahkemeden birine memnu hakların iadesi talepli dilekçesiyle başvurmak suretiyle memnu hakların iadesini isteyebilmektedir.
Memnu hakların iadesi kararı adli sicil kaydında gözükür mü?
Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesinin 6. fıkrası uyarınca yasaklanmış hakların geri verilmesine ilişkin karar, kesinleşmesi halinde, adlî sicil arşivine kaydedilmektedir.
Memnu hakların iadesi talebinin reddi
Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesinin 5. fıkrası uyarınca yasaklanmış hakların geri verilmesi talebi üzerine mahkemenin verdiği karara karşı, hükümle ilgili olarak Ceza Muhakemesi Kanununda öngörülen kanun yoluna başvurulabilmektedir.
Memnu hakların iadesi kararı alan memur olabilir mi?
Memnu hakların iadesi kararı alındıktan sonra kişi özel kanunlar uyarınca hükümlü olması sebebiyle kaybettiği tüm hakları yeniden kazanabilmektedir. Bu bağlamda kişi memnu hakların iadesi kararı aldıktan sonra memur olabilmektedir.
Memnu Hakların İadesi Örnek Dilekçesini tıklayarak indirebilirsiniz.
