Dolandırıcılık suçu ve Cezası – TCK m.157
Dolandırıcılık suçu Türk Ceza Kanunu’nun 157, 158 ve 159. maddelerinde düzenlenmiştir.
Dolandırıcılık suçu en genel tanımıyla hileli bir davranışla mağdurun zararı doğacak şekilde failin kendisine veya başkasına bir yarar sağlamasıdır. 157. maddede basit dolandırıcılık suçu tanımlanmışken 158. maddede dolandırıcılık suçuna nitelikli hal kazandıran eylemler sıralanmıştır.
Basit dolandırıcılık suçu
158. maddede sıralanan nitelikli haller dışında 157. maddedeki tanımıyla hileli bir davranışla mağdurun zararı doğacak biçimde failin kendine veya başkasına yarar sağlaması durumunda 1 yıldan 5 yıla kadar hapis ve 5 bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur.
Fail öncelikle kendisine başkasını zarara uğratmak yoluyla kendisine bir yarar elde etmeye kastetmiş olmalıdır. Yani bu suçun icrası için kasıt şarttır. Taksirle dolandırma diye bir suç kanunumuzda bulunmamaktadır.
Dolandırıcılık suçunun unsurları
Türk Ceza Kanunu’nun 157. maddesindeki basit dolandırıcılık suçunun oluşabilmesi için belli şartlar oluşmalıdır. Bu şartlar sırasıyla
- Hileli davranış
- Aldanma
- Zarar
olarak sıralanır.
Dolandırıcılığın kastıyla hareket eden fail öncelikle hileli bir davranış ile hareket etmelidir. Hileli davranışın bir yalan olabileceği gibi mağdurun muhakeme yeteneğini ortadan kaldırabilecek bir hareketin icrası da olabilir. Ancak belirtmekte fayda var ki her yalan hileli davranış olarak kabul edilmemektedir. Örneğin ülkemizde en meşhur dolandırma yöntemlerinden olan savcılıktan veya polisler tarafından arandığının beyan edilmesi hileli davranışa açık bir örnektir.
Hileli davranışın ardından mağdurun muhakeme yeteneğinin ortadan kaldırılması ve mağdurun ustaca aldatılması gerekmektedir. Kişiden kişiye, olaydan olaya değiştiğinden aldanmanın ne şekilde vuku bulacağı kanunda belirtilmemektedir. Aldanılmanın var olup olmadığının tespiti mahkeme tarafından olaya göre yapılması gerekmektedir. Çok basit bir hileli davranışa aldanılmanın suçu oluşturmayacağı da düşünülmemelidir. Oranı ne denli olursa olsun her hileli davranış sonucu aldanılmanın meydana gelmesi halinde suçun unsurlarını oluşturacaktır. Örneğin ünlü profesörlerin bile kolay yöntemlerle aldatılıp dolandırıldığı göz önünde bulundurulduğunda aldanılmanın kanunda objektif bir sınıra tabi olması mümkün değildir.
Hileli davranış sonucu aldatılmanın akabinde mağdur üzerinde bir zarar meydana gelmelidir. Bu zarar ekonomik bir zarar olmalıdır. Mala zarar verme suçundan farklı olarak burada önemli olan detay failin kendine ya da bir başkasına yarar sağlaması gerekmektedir. Örneğin yalnızca hileli davranış ve aldatmanın sonucu olarak bir zarar meydana gelmiş ancak fail bu eylemlerin sonucunda ne kendine ne de bir başkasına yarar sağlamamışsa, mağdurun malını veya parasını tahrip etmişse dolandırıcılık suçu değil mala zarar verme suçu oluşmaktadır. Esas olan kanunun lafziyle belirttiği üzere failin kendine veya başkasına yarar sağlamasıdır.
Nitelikli dolandırıcılık suçu
Kanunun 158. maddesi dolandırıcılık suçunu nitelikli hale getiren durumları sıralamaktadır. Bu bağlamda dolandırıcılık suçunun;
- Dinî inanç ve duyguların istismar edilmesi suretiyle,
- Kişinin içinde bulunduğu tehlikeli durum veya zor şartlardan yararlanmak suretiyle,
- Kişinin algılama yeteneğinin zayıflığından yararlanmak suretiyle,
- Kamu kurum ve kuruluşlarının, kamu meslek kuruluşlarının, siyasi parti, vakıf veya dernek tüzel kişiliklerinin araç olarak kullanılması suretiyle,
- Kamu kurum ve kuruluşlarının zararına olarak,
- Bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle,
- Basın ve yayın araçlarının sağladığı kolaylıktan yararlanmak suretiyle,
- Tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında; kooperatif yöneticilerinin kooperatifin faaliyeti kapsamında,
- Serbest meslek sahibi kişiler tarafından, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılması suretiyle,
- Banka veya diğer kredi kurumlarınca tahsis edilmemesi gereken bir kredinin açılmasını sağlamak maksadıyla,
- Sigorta bedelini almak maksadıyla,
- Kişinin, kendisini kamu görevlisi veya banka, sigorta ya da kredi kurumlarının çalışanı olarak tanıtması veya bu kurum ve kuruluşlarla ilişkili olduğunu söylemesi suretiyle,
işlenmesi halinde suç nitelikli bir hal alacaktır. Nitelikli dolandırıcılık suçunda cezalar 3 yıldan 10 yıla kadar hapis ve 5 bin güne kadar adli para cezasına çıkmaktadır. Cezalar konusunda dikkat edilmesi gereken başka bir husus da şudur ki eğer dolandırıcılık suçu eğer kamu kurum ve kuruluşlarının zararına olarak, Bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle, banka veya diğer kredi kurumlarınca tahsis edilmemesi gereken bir kredinin açılmasını sağlamak maksadıyla, sigorta bedelini almak maksadıyla veya kişinin, kendisini kamu görevlisi veya banka, sigorta ya da kredi kurumlarının çalışanı olarak tanıtması veya bu kurum ve kuruluşlarla ilişkili olduğunu söylemesi suretiyle işlenirse nitelikli dolandırıcılık suçunun alt sınırı dört yıldan, adli para cezasının alt sınırı da failin elde ettiği menfaatin 2 katından az olamaz.
Ayrıca hem basit hem de nitelikli dolandırıcılık suçunda geçerli olmak üzere dolandırıcılık suçunun 3 veya daha fazla kişiyle işlenmesi durumunda cezalar yarı oranında, bir suç örgütünün bünyesinde işlenilmesi halinde cezalar bir kat arttırılmaktadır. Örneğin nitelikli olarak basın ve yayın araçlarının sağladığı kolaylıktan yararlanmak suretiyle dolandırıcılık suçunun 5 kişilik bir ekiple işlenilmesi halinde cezalar 4,5 yıl ile 15 yıl arası ve 7500 gün adli para cezasına çıkacaktır. Eğer ki nitelikli dolandırıcılık suçu bir mafya örgütünün bünyesinde işlenmiş olsaydı cezalar 6 yıl ile 20 yıl arası hapis cezası ve 10 bin güne kadar adli para cezasına çıkacaktı.
Dolandırıcılık suçunda daha az cezayı gerektiren hal
Türk Ceza Kanunu’nun 159. maddesinde dolandırıcılık suçunun daha az cezayı gerektirdiği hal düzenlenmektedir. Bu bağlamda eğer dolandırıcılığın, bir hukuki ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla (suçun adli mercilere taşınıp taşınmadığı önemsizdir.) işlenmesi halinde, şikayet üzerine, altı aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur. Örneğin fail ile mağdur arasında senet alacağına ilişkin bir borç olması ve failin borcunu almak için dolandırıcılığa başvurması halinde mağdurun şikayeti üzerine fail hakkında 6 aydan 1 yıla hapis veya adli para cezasına hükmolunur.
Güncel dolandırıcılık yöntemleri nelerdir?
Ülkemizde en meşhur, en çok kullanılan dolandırma yöntemi telefonda kendini savcı, polis gibi halkın çekingenlik hissettiği kişilerin kimliğine bürünerek insanlardan para ve değerli eşyalarını ele geçirmek suretiyle zarar veren yöntemdir. Çok basit gibi görünse de en ünlü profesörlerden ilkokul okumayan bireye kadar uygulanan bu yöntem hala insanları mağdur etmektedir.
Suçun nitelikli hali olan dinin istismar edilmesi suretiyle nitelikli dolandırıcılık suçunda belli bir dine inanan ve inancına sıkı sıkıya bağlı olan insanların değerleri kullanılarak dolandırma amaçtır. Yargıtay içtihatlarına yansıyan bu yönteme göre sanığın hayali bir yaratıkla iş birliği yaptığını, kendisine verilen paranın Allah’a verildiğini, yabancı istihbarat birimlerinin peşinde olduğu gibi yalanlarla mağdurları aldattığından TCK’nın 158/1-a maddesinde düzenlenen dini inanç ve duyguların istismar edilmesi suretiyle nitelikli dolandırıcılık suçu meydana gelebilmektedir.
Dolandırıcılık suçunun mağdurları bazen kamu ve kuruluşları olmaktadır. Zarar gören, dolandırılan kamu kurum ve kuruluşları da olabilmektedir. Örneğin sanığın sosyal güvenceden yararlanabilmek amacıyla kendini bir iş yerinde çalışıyormuş gibi göstermesi de kurumun zararına ve kendi yararına olacağından burada da nitelikli dolandırıcılık suçundan bahsedilebilir.
Şu an halen gündemde olan ve yargılaması devam eden dolandırıcılık örneklerinden biri Thodex kripto para borsasının çöktükten sonra sahibinin bir miktar parayla ortalıktan kaybolması ve ÇiftlikBank saadet zincirinin sahibinin aynı şekilde bir miktar parayla kaçtığı iddiasıdır. Öncelikle bu örneklerin dolandırıcılık olup olmadığı yargılamanın sonunda belli olacaktır. Ancak eğer her iki şirketin sahiplerinin kastı, olmayan yatırımlar üzerine insanları manipüle edip kullanıcıları yatırım yapmaya itmek ve işin sonunda kullanıcılara ekonomik zararlar verip bu zarardan kendi yararlarını çıkarmaksa dolandırıcılık suçundan bahsedebiliriz. Zira bu iki somut olayda şirket sahiplerinin kasıtlarının başından beri kendilerine yarar sağlamak olduğu görülmektedir. Ayrıca dolandırıcılık suçunun unsurlarının da oluştuğu gözlemlenebilmektedir çünkü hileli bir davranış olan var olmayan yatırımlar yapmaya insanları manipüle etmişler, ardından aldanan insanların yatırımlarını alıp kendilerine yarar sağlayarak kaçmışlardır. Ve hatta bu dolandırıcılık işlemi Türk Ceza Kanunu’nun 158. maddesi uyarınca bilişim sistemleri kullanılarak gerçekleştirildiğinden Thodex de Çiftlik Bank da nitelikli dolandırıcılık suçuna girmektedir. Pek tabi aksi bir kasıt varsa zaten mahkemeler bu yönde kararlarını vereceklerdir.
Son zamanlarda pek çok kişiye sözde hukuk bürolarından arama gelmektedir ve haklarında icra dosyası açılmaması için kendilerine belli miktarlarda para gönderilmesi istenmektedir. Öncelikle şunu belirtmeliyiz ki borcunuz olsa dahi hiçbir hukuk bürosu icra işlemlerine başlamadan önce müvekkilinin borcunu kendi banka hesaplarına istemez. Eğer hiç kimseye borcunuz olmadığını düşünüyorsanız sizin hakkınızda işlem de yapmazlar. Çünkü her işlem bir masraftır ve ucuz dolandırma işlemleri için kimseye adli işlem başlatıldığı da görülmemiştir. Bu şekilde kendine yarar sağlayan failler de basit dolandırıcılık suçundan dolayı cezaya çarptırılırlar.
Dolandırıcılık suçu şikâyete mi bağlıdır?
Türk Ceza Kanunu 159. madde haricinde kalan basit ve nitelikli dolandırıcılık suçları şikâyete bağlı değildir. Savcılık eğer konudan haber alırsa resen soruşturmaya başlar.
Dolandırıldım, ne yapmalıyım?
En yakın kolluk veya savcılık birimine gidip yazılı veya sözlü şikâyette bulunmalısınız.
Dolandırıcılık suçunda zamanaşımı
Dolandırıcılık suçu şikâyete tabi olmadığından şikâyetin zaman aşımı yoktur. Ancak dava zamanaşımı basit dolandırıcılık suçunda 8 yıl, nitelikli dolandırıcılık suçunda ise 15 yıldır. Suçun basit veya nitelikli olarak işlenmesinden 8 veya 15 yıl sonra haber alınıp soruşturma başlatılması halinde suç hakkında kamu davası açılamaz.
Dolandırıcılık suçunda uzlaştırma
Basit dolandırıcılık suçu yani Türk Ceza Kanunu 157. maddesi Ceza Muhakemeleri Kanunu’na göre uzlaştırmaya tabidir. Ancak nitelikli dolandırıcılık suçu yani Türk Ceza Kanunu 158. maddesi uzlaştırmaya tabi değildir.
Yetkili Mahkeme
Dolandırıcılık suçu için açılan kamu davasına bakmakla yetkili mahkeme dolandırıcılığın sonuç verdiği yani faillerin zarar vererek yarar elde ettikleri yer mahkemesidir.
Görevli Mahkeme
Basit dolandırıcılık suçuna bakmakla görevli mahkeme Ceza Muhakemeleri Kanunu’na göre Asliye Ceza Mahkemeleri iken, nitelikli dolandırıcılık suçuna bakmakla görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemeleridir.
Görülmekte olan ceza davalarınız için alanında uzman bir ceza avukatından danışmanlık almanız son derece önemlidir. Ankara avukat tavsiye listesinde bulunan avukatlarımızdan oluşmuş hukuk büromuzla iletişime geçerek ceza avukatlarımızdan son derece profesyonel hukuki destek alabilirsiniz.
Avukat Talha YAYLA
Anahtar kelimeler :
Dolandırıcılık suçu
Basit dolandırıcılık suçu
Nitelikli dolandırıcılık suçu
Dolandırıcılık suçunun unsurları
Dolandırıcılık suçunda daha az cezayı gerektiren hal
Güncel dolandırıcılık yöntemleri nelerdir?
Dolandırıcılık suçu şikâyete mi bağlıdır?
Dolandırıldım, ne yapmalıyım?
Dolandırıcılık suçunda zamanaşımı
Dolandırıcılık suçunda uzlaştırma
Yetkili Mahkeme
Görevli Mahkeme